Spiritual Tourism in Nepal ( नेपालमा आध्यात्मक पर्यटन)

नेपाल: पर्यटनको लागि प्राकृतिक डिस्नेल्याण्ड

यदि कसैले तपाईंलाई सोध्यो, “डिस्नेल्याण्ड कहाँ छ?” तपाईंले हाँस्दै भन्न सक्नुहुन्छ, “हं हं, कहाँ हुनु नि! नेपालमा।” किनभने यहाँ मिकी माउस त छैन, तर हिमाल, पहाड, जंगल, नदी, संस्कृति र साहसिक अनुभवको यस्तो मिश्रण छ, जुन संसारका कुनै पनि थिम पार्कले नक्कल गर्न सक्दैन।

नेपालमा बिहान आँखा खोल्ने बित्तिकै सुन्दर हिमाल मुस्कुराइरहेको देख्न सकिन्छ, दिउँसो जंगल सफारीमा गैंडा र बाघसँग आँखा जुदाएर बस्न सकिन्छ र बेलुकी स्थानीय समुदायको परिकार खाँदै सांस्कृतिक नाच हेर्न पाइन्छ। यो त एउटै टिकटमा धेरै खेल खेल्न पाइने डिस्नेल्याण्ड जस्तो भयो, होइन र?

यहाँको ट्रेकिङ ट्रेलहरू रोलर कोस्टर भन्दा कम छैनन्। कहिले उकालोमा सास रोकिन्छ, कहिले ओरालोमा घुँडा दुख्छ। तर गन्तव्य मा देखिने दृश्यले सबै थकान एक निमेशमा नै बिर्साइदिन्छ। साहसिक पर्यटकका लागि र्‍याफ्टिङ, प्याराग्लाइडिङ, बन्जी जम्पिङ जस्ता गतिविधि छन्, जहाँ डर र मज्जा सँगसँगै आउँछन्। डर लाग्यो भने डराउनु पर्दैन, नेपालमा डर पनि रमाइलो हुन्छ।

नेपालको अर्को विशेषता भनेको यहाँका मानिसहरू हुन्। यहाँका मुस्कान निःशुल्क छन्, आतिथ्य हृदयबाट आउँछ, र “अतिथि देवो भव:” व्यवहारमा अझै लागू हुन्छ। कहिलेकाहीँ बाटो कता हो? भनेर गाउँमा सोध्दा पनि चिया खाएर जानुस् भने पछि चिया खान बस्नुपर्छ, यो गज्जबको आतिथ्य र बोनस सुविधा हो।

प्राकृतिक सुन्दरता, सांस्कृतिक विविधता र मनोरम अनुभव खोज्ने यात्रुका लागि नेपाल केवल गन्तव्य होइन, जीवनभर सम्झन लायक अनुभव हो। यदि तपाईं कृत्रिम मनोरञ्जनबाट वाक्क दिक्क हुनुहुन्छ र प्रकृतिसँगै रमाइलो गर्न चाहनुहुन्छ भने, नेपालको यात्रा तपाईंको लागि सही छनोट हो।

आउनुस्, तपाईं जुन देशमा बस्नु भए पनि आफ्नो पुर्ख्यौली देश सम्झेर तपाईंका साथीहरु लिएर नेपालको यो प्राकृतिक डिस्नेल्याण्ड घुम्न आउनुस। यहाँबाट फर्किँदा तपाईंको क्यामेरामा फोटो मात्र होइन, मन भरी आतिथ्यका सम्झनाले भरिएको पाउनु हुनेछ। अस्तु। 

ग्रामीण पर्यटनमा AI

Good Morning Nepal

#vinayashakya #vinayashakyapodcast #NotebookLM #TravelConsultant #Academician #MarketingNepal #MarketingConsultant

गुनासोको पोका

संधै क्याईं क्याईं! क्याईं क्याईं ! गर्ने ​माइजुको गुनासो, ब्याट्री सकिन लागेको घण्टी जस्तै थियो, सधैँ बजिरहने, तर घरका परिवारका सदस्यहरुलाई भने बानी परिसकेपछि कसैले नसुन्ने। छु मतलब! "यस घरमा मेरो कुरा सुन्ने कोहि छैन," उहाँ भन्नुहुन्थ्यो। "सबैलाई खाना पकाइदिने, खुवाउने जिम्मा मेरो, कर्तब्य मेरो, तर मलाई 'खायौ कि नाइँ' भनेर सोध्ने कोही छैनन्। मतलबी जमात!"

​मामालाई यो कुराले च्वास्स, घोच्यो। आखिर, उहाँ पनि त "मतलबी जमात" भित्रै पर्नुहुन्थ्यो। बिहानीको लामो ध्यान र योगाभ्यास सकिएपछी, एका बिहानै, मामाले एउटा क्रान्तिकारी कदम चाल्नुभयो।

​"ए सुनिता!" मामाले भान्साकोठाको ढोकामा टाउको छिराउनुभयो, "आज तिमीले बिहान नास्ता खायौ कि नाइँ?"

​माइजुले चुल्होमा कुकर बसाल्दै हुनुहुन्थ्यो। मामाको प्रश्न सुनेर उहाँ एक सेकेन्डका लागि चुप्प बस्नु भयो, मानौं कुनै अचम्म हुने र छ की क्या हो भनेर गम्नु भयो। कर्के नजरले मामालाई हेर्नु भयो |

​"ओहो, आज त सूर्य पश्चिमबाट उदाएछ कि क्या हो?" माइजुले कुकर चुल्होमा राखेर दुवै हात कम्मरमा अड्याउनुभयो। "तिमीहरूले पकाएर दिन्छ र खाम्ला भनेको भए त, म कता पुगिसक्थें होला! कति हाई सन्चो हुन्थ्यो होला| अहिले सम्म, कहिले एक पटक पकाएर दिएका छौ? मैले नपकाई खानै नहुने तिमीहरूलाई, साँच्चै मेरो याद आएको हो र?" उहाँको आवाजमा वर्षौंको गुनासोको भण्डार थियो जुन एकैचोटि ढ्याम्म बाँध फुटे झैं फुट्यो।

​मामा तीन कदम पछि हट्नुभयो, माइजुको शब्द बाणको प्रहारबाट जोगिन।

​"हेर सुनिता," मामाले स्पष्टीकरण दिंदै हात हल्लाउनुभयो, "मैले तिमीलाई पकाएर खुवाम्ला भनेर सोधेकै हैन, तिमीले सधैं गुनासो गरिराख्छ्यौ, 'कसैले सोध्दैनन्' भनेर। त्यसैले, मैले आज 'सोधेको' मात्रै हो। तिम्रो मन राखी दिन खोजेको मात्रै हो| खाना नै पकाएर दिम्ला भनेर त, सोचेको पनि छैन, है ! मैले पकाउन थालें भने मेरो काम कसले गरिदिन्छ नि अफिसमा ?"

​माइजु एकछिन अक्क न बक्क हुनुभयो। मामाले गुनासोको मूल कारणलाई हैन, केवल गुनासोको प्रक्रियालाई मात्रै  सम्बोधन गरेकोमा उहाँलाई अचम्म पनि लाग्यो।

​"मलाई सोध्नुभन्दा राम्रो त, दुई चार चम्चा चिनी हालेर चिया बनाइदिए हुने नि!" माइजुले हताश हुँदै भन्नुभयो।

​"अँहँ! सोध्ने काम सकियो," मामाले छड्के मुस्कान दिनुभयो। "अब तिम्रो 'कोही सोध्दैनन्' भन्ने गुनासोको कोटा सकियो, होला हगी? ल म हिँडे।" भनेर खुरुक्क निस्कनु भयो | अनि भन्नु भयो, वाक न प्वाक, तीन माना क्वाप! यस्तालाई गुनासो के गर्ने? अस्तु |

Agro Tourism (कृषि पर्यटन)

दहि च्युरा खानुस्, दहि चुरे नबन्नुस

१०८ दाना जपमालाको रहस्य

गौतम बुद्ध अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल ( Gautam Buddha International Airport)

AI in Tourism (पर्यटनमा AI को प्रयोग)

Healing Adventure

What is a Healing Adventure?

A healing adventure is a conscious, often courageous, journey you undertake to restore, rediscover, or redefine your whole self, body, mind, and spirit. Unlike passive recovery, it's framed not as a problem to be solved, but as an exploration to be experienced.

It's the process of moving from a state of dis-ease (which could be physical illness, emotional pain, burnout, grief, or a general sense of being lost) towards a state of greater wholeness, peace, and vitality. The "adventure" part implies that there will be unknowns, challenges, discoveries, and ultimately, growth.

The Essential Elements of a Healing Adventure

Think of it like a hero's journey for your own well-being.

The Call to Adventure (The Awakening):
This is the initial spark. It might be a diagnosis, a heartbreak, a burnout, a profound sense of emptiness, or simply a deep inner knowing that says, "There must be more to life than this."

Crossing the Threshold (The Commitment):
This is the moment you decide to answer the call. You commit to the journey, even though you don't have the full map. This might mean booking that therapy session, signing up for a yoga class, buying a journal, or simply deciding to change your diet.

The Road of Trials (The Work):
This is the core of the adventure. It's where you face challenges, learn new skills, and gather "tools" for your toolkit. This phase can be messy and non-linear. It includes:

Exploring Modalities:
Trying therapy, meditation, acupressure, breathwork, sound healing, forest bathing, etc.

Confronting Shadows:
Facing old wounds, limiting beliefs, and fears.

Acquiring Allies:
Finding therapists, healers, supportive friends, or a community who understand and support your journey.

The Revelation (The Insight):
Somewhere along the path, you have breakthroughs. You gain a new understanding of yourself, your past, or your patterns. It's the "Aha!" moment that shifts your entire perspective.

The Transformation (The Return):
You integrate your lessons and return to your daily life, but you are changed. You have new tools, a stronger sense of self, and a different way of being in the world. The healing isn't about going "back" to who you were, but forward into a more resilient, authentic, and whole version of yourself.

Where Can Your Healing Adventure Take Place?

The landscape of your adventure is vast and deeply personal:

An Inner Journey:
Through meditation, journaling, and shadow work. Exploring your mind, emotions, and subconscious beliefs.

A Journey into Nature:
Through hiking, forest bathing, gardening, or simply sitting by the ocean. Reconnecting with the earth's rhythms to find your own.

A Physical Journey:
Through yoga, dance, martial arts, or a new fitness routine. Learning to listen to, respect, and empower your body.

A Creative Journey:
Through painting, writing, music, or cooking. Using expression as a way to process and release what words cannot capture.

A Pilgrimage:
Travelling to a sacred place, a mountain in the Himalayas, a temple and monasteries, viharas in Nepal, or even a quiet spot in your local park that feels holy to you, with the intention of healing.

How to Begin Your Own Healing Adventure

Set a Gentle Intention:
Instead of a rigid goal like "be happy," try "I intend to explore what brings me peace" or "I am open to understanding my pain."

Start with One Small Step:
You don't need to overhaul your life today. Commit to a 5-minute meditation, a walk in the park, or writing one page in a journal.

Follow Your Curiosity:
What calls to you? Is it a book on mindfulness? A friend's story about Reiki? A desire to learn to cook healthy food? Your intuition is your best guide.

Embrace the Unknown:
Be willing to be a beginner. Be open to things that might seem unconventional. The path will reveal itself as you walk it.

Practice Self-Compassion:
There will be difficult days. The adventure isn't about being perfect. It's about being kind to yourself through all the twists and turns.

A Final Thought

A healing adventure is ultimately a journey home to the truth of who you are beneath the pain, the conditioning, and the noise of the world. It's about reclaiming your vitality, your voice, and your inner peace.

It is one of the most worthy journeys you will ever undertake. May your path be filled with courage, discovery, and profound grace.

#healingadventure #healing #meditation #vinayashakyablog #adventurehealing

रामदाईको अर्गानिक होमस्टे

रामदाईको अर्गानिक बुद्धि

राम दाईको अर्गानिक बुद्धि

हाम्रा गाउँका रामदाइको एउटै सपना थियो, जसरी हुन्छ विदेश उड्ने र 'डलर' को रुख हल्लाउने। उनको कोठाको भित्तामा नेपालको नक्सा थिएन, बरु विश्वको नक्सा टाँसिएको थियो। गाउँको अर्गानिक दूध-दही देख्दा उनलाई वाकवाकी लाग्थ्यो, तर बजारको प्याकेटको चाउचाउ, पिज्जा र बर्गर देख्दा भने मुख रसाउँथ्यो।

"यो धुलो र हलो जोतेर केही हुनेवाला छैन, यो देशमा, (निराशा हुंदै )| म त जाने हो बिदेशां, सुखको स्वर्गमा!" भन्दै रामदाइले म्यानपावर धाइरहे। भिसाको चिन्ताले कपाल झरेर तालु भइसक्यो, तर भिसा आएन।

एक दिन निराश भएर उनी गाउँकै चौतारीमा टोलाउँदै थिए। अचानक एक हुल 'खैरे' (विदेशी पर्यटकहर) बसबाट ओर्लिए। ती पर्यटकहरू रामदाइको बाँझो बारीमा उम्रेको सिस्नो, झाँगिएको सखरखण्ड, लटरम्म फलेको बेलौटी (अम्बा) को रुख देखेर 'Oh My God! Organic Paradise!' भन्दै फोटो खिच्न थाले, सेल्फी हान्न थाले। अझ अचम्मको कुरा त के भने, ती पर्यटकले गाउँकै काकासँग मज्जाले पैसा तिरेर कोदोको ढिँडो र गुन्द्रुक चाख मानि-मानि खाए अनि दङ्ग परे । अनि कोहि कोहि दालभात पावर ट्वान्टी फोर आवर भन्दै रमाएका पनि थिए।

रामदाई को दिमागको 'फ्युज' त्यही बेला जोडियो। उसले सोच्यो, "ओहो ! म चाहिँ भाँडा माझ्न र ट्वाइलेट सफा गर्न विदेशिने भनेर मरिहत्ते गरिरहेको छु, तर यी 'गोरा' हरू चाहिँ मेरो बारीको माटो र गोबरको गन्ध सुँघ्न यहाँ डलर तिर्न आउँदा रहेछन्!"

भोलिपल्टैबाट रामदाइको बिचार फेरियो। पासपोर्ट थन्कियो, बाकस भित्र। हातमा लाग्यो कोदालो र फाली । उनले आफ्नो घरलाई चिटिक्क पारे, नाम राखे "रामदाईको अर्गानिक होमस्टे"।

जो मान्छे हिंजो गाउँ र देश छोड्न खुट्टा उचाल्दै थिए, आज उनकै घर आँगनमा पाहुनाको लाइन छ। बारीमा फलेको बेलौटी (अम्बा), काँक्रो सखरखण्ड र घरको लोकल कुखुरा बेचेरै उनले पैसाको रुख उमार्न थाले। उनी हाँस्दै भन्छन्, "हैट! अर्काको देशमा 'यस सर' भन्नु भन्दा आफ्नै बारीमा 'नमस्ते सर' भन्नुमा बेग्लै मजा आउने रहेछ, यार! गाउँमा इज्जत छ, काम पनि दाम पनि छ!"

अहिले रामदाइले गाउँका युवाहरूलाई जम्मा पारेर आफ्नो रमाइलो अनुभब बयान गर्छन्  "केटा हो! यही माटोमा सुन फलाउन सकिन्छ। अलिकति बुद्धि र मिहेनत चाहिन्छ। यो मैले मात्र होइन, सबैले ब्यबहारमा प्रयोग गर्नु होस् | "आफै कमाउनुस, अनि स्वदेशमा नै रमाउनुस" | अस्तु |

Nepal Tourism Statistics 2024

Nepal Tourism Statistics 2024 - Key Highlights & Analysis

Published by: Government of Nepal, Ministry of Culture, Tourism & Civil Aviation
Publication Year: 2025
Data Year: 2024

---

1. Overall Tourist Arrivals

Nepal's tourism sector showed a strong recovery and growth in 2024.

• Total Tourist Arrivals: 1,147,548
• Annual Growth: 13.07% (compared to 2023)
• Mode of Arrival:
• By Air: 1,023,937 (89.23%)
• By Land: 123,611 (10.77%)

2. Tourist Profile

• Gender:
• Male: 633,219 (55.2%)
• Female: 513,892 (44.8%)
• Others: 437 (0.04%)
• Age Groups:
• 0-15 years: 64,817 (5.65%)
• 16-30 years: 213,511 (18.61%)
• 31-45 years: 352,308 (30.7%)
• 46-60 years: 309,434 (26.96%)
• 60+ years: 202,907 (17.68%)
• Not Specified: 4,571 (0.4%)
• Average Length of Stay: 13.3 days (a slight increase from 13.2 days in 2023)

3. Top Source Countries

The top five source countries for tourists to Nepal in 2024 were:

1. India: 317,781 (27.69%)
2. United States: 111,217 (9.69%)
3. China: 101,874 (8.88%)
4. United Kingdom: 54,765 (4.77%)
5. Bangladesh: 48,849 (4.26%)

• Note: Bangladesh replaced Australia in the top five compared to 2023.

4. Purpose of Visit

The distribution of visitors by purpose of visit evolved in 2024:

• Holiday/Pleasure: 693,119 (60.40%)
• Pilgrimage: 166,394 (14.50%)
• Trekking & Mountaineering: 175,575 (15.30%)
• Others: 112,460 (9.80%)

5. Adventure Tourism (Trekking & Mountaineering)

• Trekking: 166,394 tourists reported trekking and mountaineering as their primary purpose.
• Restricted Area Trekking: A total of 28,894 trekkers visited various restricted areas, with Manaslu being the most popular (12,810 trekkers).
• Mountaineering Expeditions:
• Expedition Teams: 2,375 (Permits issued by Dept. of Tourism & NMA)
• Total Climbers: 9,191
• Sagarmatha (Mt. Everest): 46 teams, 422 members, generating NPR 602.9 million in royalty.
• Popular Peaks: Ama Dablam (55 teams), Manaslu (29 teams), and Lhotse (16 teams).

6. Pilgrimage Tourism

• Lumbini (Birthplace of Buddha):
• Total Visitors: 1,172,304
• Nepali Visitors: 759,990
• Indian Visitors: 300,889
• Other International Visitors: 111,425
• Pashupatinath Temple:
• International Visitors (Excluding Indians): 136,139

7. Economic Impact

• Foreign Exchange Earnings (FY 2080/81 - 2023/24): NPR 82,326.6 Million (US$ 618.8 Million)
• This contributed 1.4% to GDP and was equivalent to 45.1% of the total value of merchandise exports.
• Average Expenditure per Visitor per day: US$ 40.8

8. Tourism Infrastructure & Employment

• Star Hotels: 214 (+17.6% from 2023)
• Non-Star Hotels: 1,364 (+10.5%)
• Total Beds: 62,642 (+15.2%)
• Travel Agencies: 4,963
• Trekking Agencies: 3,252
• Tourist Guides: 5,269
• Trekking Guides: 27,128

9. Aviation Sector

• International Passengers: ~4.96 Million
• Outbound: 2,607,515
• Inbound: 2,355,951
• International Flights: 33,247
• International Airlines Operating: 31

---

Conclusion

The year 2024 marked a significant year of growth and recovery for Nepal's tourism industry. With over 1.14 million visitors, the sector not only surpassed pre-pandemic arrival numbers but also showed positive trends in visitor spending and diversification of travel purposes, particularly in adventure and pilgrimage tourism. The data underscores tourism's vital role as a cornerstone of the Nepali economy, driving employment, foreign exchange earnings, and infrastructure development.

Summarised by: Vinaya Shakya, Travel Consultant, Kathmandu, Nepal
#VinayaShakya #TravelConsultant #TravelNepal #TravelAsia #VisitNepal #Nepal

108 Prayer beads (Japamala)

Why 108? Unlocking the Cosmic Secrets of the Nepali Prayer Beads (Japamala)

The Mystery of the Mala

As you travel through the sacred sites of Kathmandu, Patan, and beyond, you will notice a common, beautiful sight: hands gently turning a string of wooden or stone beads. This is the Japamala (जपमाला), or prayer rosary.

It is the most fundamental tool for meditation and mantra recitation in Hinduism and Buddhism. But if you count the beads, you'll find a highly specific number: 108.

Why 108? Why not 100? The number isn't random—it’s brilliant. It is a calculated spiritual formula that connects the person holding the beads to the entire universe.

Pillar 1: The Cosmic Alignment

The ancient sages who designed the mala were master astronomers. They ensured the beads mapped out the full cycle of the cosmos:

• The Universe in Your Hands: In Vedic Astrology, there are 12 Houses (Zodiac Signs) and 9 Planets (Grahas) that influence our lives. When you multiply them, you get the magic number: Chanting a mantra 108 times is like taking a spiritual journey through every single corner of the universe, encompassing all possible celestial influences.

• The Star Map: There are also 27 key constellations (Nakshatras) in the sky. When you divide each constellation into 4 sections, you again reach 27 times 4 =108. The mala literally represents the complete star map above our heads!

Pillar 2: The Spiritual Completion

In the world of scripture and devotion, 108 represents the ultimate fulfilment of a prayer:

• The Main Texts: Hinduism has 108 principal Upanishads—the philosophical core of the ancient scriptures.

• The Divine Names: Almost every major God and Goddess (like Shiva, Vishnu, or the Goddess Durga) is honored with a list of 108 sacred names. When a devotee chants 108 times, they are calling upon the complete, full presence of the deity.

Pillar 3: The Energy of the Heart

Finally, 108 is deeply connected to your own body's energy.

• In Yogic tradition, it is believed that you have 108 major Nadis, or energy channels, that all meet right at your heart center (Anahata Chakra).

• The practice of Japa (repetition) 108 times is intended to clear and awaken all these channels, allowing pure energy to flow, leading to greater clarity and peace.

The mala is not just counting; it is a way to align your heart, mind, and energy with the fundamental blueprint of the cosmos.

The Last Bead: The Guru’s Lesson

You will notice one extra bead, the 109th bead, which is usually larger or distinct. This is the Guru Bead or Sumeru (the mountain peak).

• The Meaning: It marks the completion of the cycle. It is the spiritual summit.

• The Practice: When a devotee reaches this bead, they do not simply cross over it. They pause, reflect on their teacher, and then reverse the direction of their counting. It’s a powerful lesson: you should never step over the source of your wisdom.

Bringing the Story Home

When you purchase a prayer mala in Nepal, you are not buying a simple souvenir. You are buying a device of profound spiritual technology—a map of the cosmos, a library of scripture, and a diagram of the human energy body, all wrapped into 108 beads.

It’s a truly magnificent piece of culture to hold in your hand!

Have fun and learn. Happy travelling.

#visitnepal #travelnepal #spiritualnepal #nepal #vinayashakya #vinayashakyablog #travelconsultant #instructor

Generation by Dates

 Generation by Dates

Cable cars in Nepal

Cable cars in Nepal

S.N.	Cable Car Name	Location (Connecting Points)	Date of Commercial Operation	Line Length (Approx.)
1	Manakamana Cable Car	Kurintar → Manakamana	November 24, 1998	2.8 km
2	Chandragiri Cable Car	Thankot → Chandragiri Hill	December 15, 2016	2.5 km
3	Kalinchowk Cable Car	Kuri Village → Kalinchowk Temple	November 3, 2018	2.5 km
4	Annapurna Cable Car	Sedi (Phewa Lake) → Sarangkot	February 18, 2022	2.2 km
5	Maula Kali Cable Car	Gaindakot → Maula Kalika Temple	April 14, 2023	1.2 km
6	Lumbini Cable Car	Golpark (Butwal) → Basantapur Hill	June 8, 2023	3.0 km
7	Bandipur Cable Car	Dumre Bazaar → Bandipur	June 13, 2024	1.6 km
8	Siddhartha Cable Car	Butwal → Nuwakot (Palpa)	September 4, 2023	2.0 km

Collection by #VinayaShakya, #TravelConsultant / #Academician #CableCars #Nepal

 

गल्ती निकाल्ने मेसिन

तिहार नजिकिँदै थियो। बजारभर विभिन्न थरीका रङ, मिठाई र दियोको चहलपहल थियो। काले र गोरे पनि तिहारको किनमेल गर्न हिँडेका थिए। बाटोमा कुरा गर्दै जाँदा गोरेले अचानक भन्यो, “यार काले, यो श्रीमती भन्ने प्राणी पनि अचम्मको हुन्छ नि! जे गरे पनि गलत नै ठहराउँछे।”

काले हाँस्यो, “मेरो त झन् त्यसभन्दा बढी खतरनाक छ। बिहान चाँडै उठेँ भने, ‘आज के हो र बिहान बिहानै उठेछस्!’ भन्छे। ढुक्कसँग सुतिरहेँ भने ‘यो घरको काम म मात्रै गर्ने हो नि! तिमी त राजा साब नै भयो!’ भन्छे।”

गोरेको अनुहारमा ठट्टाको मुस्कान फैलियो। “अनि हेर त, अस्ति बिहान पानी तान्ने मेसिन चलाउँदा ‘सबैलाई डिस्टर्ब गर्‍यौ!’ भनी। हिजो बेलुकी चलाउँदा ‘बिजुली महँगो हुन्छ, हैन! थाहा छैन!’ भनी। अब के गर्ने?”

कालेले हाँस्दै उपाय बतायो, “बिजुलीको दररेट सहित तालिका बनाएर मेसिनको अगाडि टाँस। जब भाउजुले पानी तान भन्नुहुन्छ, त्यही बेला मात्रै चलाऊ। अरु बेला तान्यौ भने फेरि फस्ने खतरा हुन्छ!”

दुबै हाँस्दै बजारतिर लागे। बाटोमा कुरैकुरामा कालेले भन्यो, “स्वास्नी भनेको गल्ती निकाल्ने मेसिन हो, हामीचैं गल्तीको कच्चापदार्थ।”

तीन दिनपछि तिहार आयो। घर घरमा दियो बल्यो, आंगनमा रङ्गोली र मुखमा मिठाईको स्वाद। गोरेले हाँस्दै कालेलाई फोन गर्‍यो, " यार! म त दियो बाल्दै छु, तर स्वास्नीले आज पनि भनिन् ‘यो दियोको आकार नै ठीक भएन!’ अब भन त, त्यो पनि मेरो गल्ती?”

काले ठट्टायो, “गल्ती त हामी नै हौं नि यार, तिहारमा पनि।”

दुबै तिहारको हाँसोमा हराए।

शुभ दीपावली! हरेक घरमा शान्ति, हाँसो र मिठासको उज्यालो फैलियोस्। अस्तु।

"एक्लोपनाको घर"

शहरको भीडभाडभित्र एउटा सानो घर छ, जसमा बाँचिरहेका छन् केही थाकेका अनुहारहरू र अधुरा सपनाहरू। त्यो घरमा बस्ने मानिसहरूका कथा आ-आफ्नै छन्, तर पीडा एउटै।

घरको जेठो मान्छे, कान नसुन्ने बुबा, बिहान बिहान साथीको स्वास्थ्यको चिन्तामा डुब्छन्। आफ्नै शरीर थाकिसकेको छ, औषधि खानु पर्ने समय बिर्सन्छन्, तर साथीको लागि चिन्ता गर्दै फोन मिलाउँछन्। अनि भन्छन् , मेरो साथीसँग अब कोही छैन, छोराछोरीहरू सबै विदेशतिर दौडेका छन्। पैसा पठाउँछन्, तर माया पठाउँदैनन्। त्यसैले मैले हेर्न जानु परेको छ। 

त्यस घरकी आमा अझै पनि अस्पतालभन्दा झारफुकको भरमा बाँचिरहेकी छन्। औषधिको नाम भन्दा “झांक्री बाजेको मन्त्रले ठीक हुन्छ” भन्छिन्। उनको विश्वास पुरानो समयमै अड्किएको छ।

त्यो घरको मुख्य ढोकाबाट भित्र पस्दा खेरि एकजना थकित मान्छे देखिन्छ। दैनिक श्रमको गन्धमा भिजेको, त्यो मान्छे बिहानदेखि बेलुकीसम्म पसिना बगाएर घर फर्किन्छ। हातमा झोला नभए उसलाई घरमा स्वागत होइन, हप्कीदप्की मिल्छ। “सारा दिन के गरेर आयो कुन्नी? फर्किंदा यस्सो तरकारी सरकारी बोकेर आएर के बिग्रन्छ र?” भन्दै श्रीमतीको कर्कस आवाज घन्किन्छ।

उ उसकै घरको सबैभन्दा बढी जिम्मेवार बोक्ने मान्छे हो, तर उही घरमा उ नै सबैभन्दा एक्लो हुन्छ। एकोहोरो काम गर्दै गर्छ, बोल्दैन, सुन्छ मात्र। नुहाउने बेलामा टंकीमा पानी सकिन्छ, खाने बेलामा थालमा खाना कम पर्छ। उसका लागि “फुर्सद” भन्ने शब्द मानौँ शब्दकोशमा मात्र बाँकी छ।

तर जब उ निद्रामा जान्छ, मनमा एउटै प्रश्न बजिरहन्छ,

“घर भरी मान्छे भएर पनि किन सबै फरक व्यबहारमा चलेका छन्?

किन सबैको आत्मा बिस्तारै मरेजस्तो लाग्छ?”

र बिहान फेरि ऊ उठ्छ, उही जीवन दोहोर्याउन, एक मान्छे भएर, तर मेसिनझैँ। अस्तु।

अपना कोहि नहिं होता हे

सिखो अपनो से

सपने तो हर कोहि देख सकते हैं

ईश संसारमे कोहि अपना नहिं होता हे,

खुदका लास भि छोडकर जाना पडता हे।

अभागी बुढा

कालुको दिनचर्या सधैं एकनासको थियो। बिहान उठ्नेबित्तिकै गोठमा गाईवस्तुलाई दाना दिन्थ्यो, त्यसपछि तीन धाराबाट घरको लागि पानी भर्ने उसको मुख्य काम हुन्थ्यो। खानपिन सकेर दिउँसो घाँस र दाउराको जोहो गर्न जंगलतिर लाग्थ्यो। 

साँझमा डोकोभरि घाँस र सुकेका दाउरा लिएर फर्किएपछि बेलुकीको खाना पकाउन चुल्होमा दाउरा मिलाउँथ्यो। घरपरिवारको लागि उसले मरिहत्ते गर्थ्यो, तर उसलाई भने पानी पिउन मन लाग्दा जगमा पानी हुन्नथ्यो, भोक लाग्दा थालमा खानेकुरा हुन्नथ्यो। ऊ आफूलाई सधैँ अभागी ठान्थ्यो। घरमा कसैलाई पनि उसको महत्त्व याद थिएन।

​एकदिन अचानक कालुलाई मुटुको व्यथाले समात्यो र केही घण्टामै देहत्याग गर्‍यो।

​लाश उठाउने बेला भयो। घरपरिवारका सदस्यहरूले अन्तिम श्रद्धाका लागि उनको मुखमा जल हाल्न खोजे। तर, घरभरि कतै पानीको थोपा पनि भेटिएन। जग र गाग्री सबै रित्ता थिए।

​त्यसपछि मात्र सबैले बल्ल भेउ पाए, "बिचरा बाले नै घरभरि पानीको बन्दोबस्त गर्नुहुँदो रहेछ। आज बालाई मृत्युपछि जल चढाउने बेलामा घरमा एक थोपो पानी छैन रहेछ।"

​घरका एक सदस्यले बोले, "बाले पूर्वजन्ममा धेरै पाप गर्नुभएको रहेछ, हाम्रा बा ले। यस्तो छ कर्मको फल। लौ हेर, मृत्युपश्चात् पनि उहाँले पानीको व्यवस्था आफैले नगरेकाले जल चढाउन पाइएन।"

​यो मार्मिक घटनाले हामी सबैलाई एउटा महत्त्वपूर्ण सन्देश दिएको छ, घरको काम कुनै एक व्यक्तिको मात्र जिम्मेवारी होइन। घरको हरेक काममा सबैले मिलेर हात बटाउनु पर्छ र एकअर्काको श्रमको कदर गर्नुपर्छ। कसैको महत्त्व उसले यो संसार छोडेर गएपछि मात्र थाहा पाउनु ठूलो भूल हो। समय छँदै हरेक सदस्यको योगदानको सम्मान गरौं र जिम्मेवारी बाँडौं, ताकि कसैले पनि कालुले जस्तो नियति भोग्न नपरोस्। अस्तु!

धर्मात्मा बजै

​छाँयादेवी बजैको बोली त सर्पको टोकाइभन्दा पनि कडा। मन्दिरमा गएर ठूलठूला दान गर्छिन्, हर हप्ता सत्संगमा गएर 'जय माता दि' भन्छिन्। तर छाँयादेवी बजैको दिनचर्या भने बिहान उठ्ने बित्तिकै गाउँका मान्छेको कुरा काटेर मात्र सुरु हुन्छ। 'यसको यस्तो, उसको उस्तो' भन्दै नुन, तेल, खुर्सानी सबै हालेर कुरा नबनाएसम्म उहाँलाई खाना नै नपच्ने!

​घर परिवारको कुरा के गर्नु? उनको यो 'मिठो' बानीले गर्दा छोराछोरी, बुहारी सबैले वाक्क भएर घर छोडे। विचरा श्रीमान पनि कति दिन सहनु, बुढो भए पनि शान्तिको खोजीमा एक्लै बस्न थाले। बजै भने बाहिरबाट 'म कति धर्मात्मा!' भनेर गाउँभरि फुर्किन्छिन्, तर घरभित्रको सन्नाटाले उनको दिमागमा कत्ति पनि घोचेको छैन।

​कसैले हिम्मत गरेर "बजै, अलि बोली सुधार्नुस् न" भन्यो भने आम्मामा! उल्टै 'तँ को होस मलाई सिकाउने?' भन्दै यस्तो गाली गर्छिन् कि राम-राम! सम्झाउने मान्छेको मुखै रातो हुने गरी टालिदिने। त्यसैले आजकाल गाउँलेहरू बजैलाई देख्नेबित्तिकै बाटो फेर्छन्। कोही पनि उनीसँग बात मार्न चाहँदैनन्।

​"हे भगवान्, यी बजैको बुद्धि कहिले फर्किने होला?" भनेर गाउँलेहरू भगवानलाई गुहार्छन्।

​यी बजैलाई सम्झाउनु भनेको साँढेको अगाडि बाँसुरी बजाउनु जस्तै हो। तर एउटा उपाय छ भन्दै गाउंलेहरु मिलेर यसो गरे कसो होला भनेर सल्लाह गरे।

'जस्तालाई त्यस्तै' थेरापी: अब गाउँका कसैले पनि बजैको कुरा नसुन्ने। उहाँले कसैको कुरा काट्न थाल्नेबित्तिकै सबैले मुख बिगारेर हिँड्ने वा उल्टै उहाँकै बानी 'दान र बोलीको भिन्नता' माथि ब्यङ्ग्य गर्ने। जस्तै: "आहा! बजै, तपाईंको बोली त सत्संगको प्रसाद जस्तै मीठो छ! आज कसको कुराको भोग लगाउनुभयो?" यसरी उनलाई लाजले छुनुपर्छ।

​मन्दिरमा पर्चा टांस्ने: सबैले देख्ने गरी मन्दिरको भित्तामा वा सत्संग हुने ठाउँमा ठूलो अक्षरमा लेखेर टाँसिदिने: "जसको बोली मीठो छैन, उसको दान र धर्म केवल देखावटी हो।" सायद, धर्मको डरले उनलाई चेत आउँछ कि!

​अन्त्यमा, छांयादेबी बजैको बुद्धि कहिले फर्कला? कमेन्टमा लेख्नु होला है। अस्तु।

फूलबारीको शान्ति

​एकादेशमा, गाउँको फेदीमा सानो झुपडी थियो। त्यहाँ रामबहादुर र उनकी श्रीमती सीता बस्थे।

​रामबहादुरलाई आफ्नै घर-आँगन, बारी-बगैंचा चिटिक्क परेको देख्दा मनमा अचम्मै शान्ति मिल्थ्यो। बिहान-बेलुकी गाउँका चौतारीमा चियागफ गरेर समय काट्ने मानिसहरूको संगत छाडेर उनी सधैँ खुर्पी समातेर फूलबारी गोड्थे, घरको छेउछाउमा आँप, अभोकाडो, भोगते, अम्बाको रुख र सुन्तलाको बोटमा पानी हाल्थे।

​तर, सीताको मनमा भने यो मान्छेले नोकरले गर्ने काम मात्रै गर्छ भन्ने परेको थियो। उनी आफै भने घरको सबै परिवारका लागि चुलो-चौका सम्हाल्थिन्। रामबहादुर काम गर्दा गर्दै निथ्रुक्क पसिना पसिना परेको देख्दा उनी नाक खुम्च्याउँथिन्। "ए होइ, रामबहादुर! सारा गाउँलेको लोग्नेमान्छे काममा जान्छ, पैसा कमाउँछ। तपाईं चाहिँ आफ्नै घरको नोकर जस्तो गरेर पैसा नआउने ज्यामीको काम गर्नुहुन्छ! तपाईंले गर्ने काम हो त्यो?"

​सीताको यो तीतो वचनले रामबहादुरको मन कुँडिन्थ्यो, तर उनी जवाफ फर्काउँदैनथे। मनमनै भन्थे— 'घरलाई रानी जस्तै सजाउँदा कसरी नोकर भइन्छ र, कुन्नी? यो कामलाई यस्ले कहिले नसहने भो! यो कामलाई त सौता नै मान्छे।'

​एकदिन, सीतालाई टाउको दुखेर साह्रै गाह्रो भयो। उनले घरको दलिन र भित्तातिर हेरिन्। रामबहादुरले मेहनत गरेर सफा बनाएका झ्यालका सिसाहरू टल्किएका थिए। बारीको कान्लामा सुन्दर फूलहरू हाँसिरहेका थिए। चौर सफा, बगैचाको बारमा घाम चम्किरहेको थियो।

​एक्कासि सीताले महसुस गरिन्, उनको शान्ति त यही चिटिक्क परेको घर र सफा आँगनबाट आइरहेको रहेछ। जहाँ शान्ति र सन्तुष्टि हुन्छ, त्यहाँ नोकर वा ज्यामी होइन, परिवारको प्रेमले वास गर्छ।

​उनी दौडेर रामबहादुरकहाँ गइन्, जो बगैंचामा काम गर्दै थिए। "घरमा गरेको काम नोकरले गरेको होइन, यो त मायाले गरेको हो र छ," सीताले गल्ती स्वीकार्दै भनिन्। एक्कासि यस्तो व्यबहार देखेर रामबहादुर मुस्कुराए।

​कुनै पनि काम कसैको बोझ वा दास बन्नु होइन। यो त प्रेम हो। जब आफ्नो घर चिटिक्क राम्रो हुन्छ, तब मात्रै मनमा बास्तबमा शान्ति छाउँछ। हरेक सदस्यले गरेको काम सेवा हो, नोकर होइन। अस्तु।

कालेको मनगढन्ते तनाव

शनिबारको दिन, सुन्दरीजलको पदयात्राको उकालो बाटोमा हिँड्दै गर्दा कालेको अनुहारमा गुनासोको भारी देखियो। उस्ले आफ्नो भारी मनका कुरा संगै हिंड्ने साथीलाई बताउने बिचार गर्‍यो र भन्यो, “रामु, म तंलाई मेरा मनका कुरा भन्छु, अनर्थ नलगा है! मलाई त अहिले कोही कसैले वास्ता ब्यास्ता नै गर्दैन जस्तो लाग्छ। यार! अस्ति मामा आइपुग्नु भयो हगि! ‘सन्चै छ?’ भनेर पनि सोधेनन्। आजकाल मेरी प्यारी साली ले पनि फोन समेत गर्दिनन्, पहिले त समय समयमा के छ भेना? भनेर कुरा गरिरहन्थिन। अनि त्यो च्या पसलको साहुजीले त अनुहारै नहेरी चिया दिन्छ, यार! हुंदा हुंदा त्यो दूध बेच्ने केटीले पनि ‘दाइ’ भनेर सम्बोधन गर्न छोडी सकि भन्या! त्यस्तै त्यो मन्दिर अगाडि तरकारी बेच्ने च्याखुरीले त अस्ति बाटोमा नमस्ते धरी गरेन।” यस्तो कुरा मैले पहिले याद गर्दिन थिएं। अहिले मनमा आउँछ।

रामु हाँस्यो, “अरे काले, तैंले त मनमा भाँडाकुँडाको पसल जस्तै मनगढन्ते पसल खोलेछस् जस्तो छ। मान्छेले नमस्ते नगरेकोमा तं यस्तो चिन्ता गर्छस्? तं को होस्, गाउँको प्रधान मन्त्री हो?”

काले अझ गम्भीर, “तर यस्ता कुरा मनमा अड्किएपछि राति निद्रा पनि आउँदैन। सबैले बेवास्ता गरेको जस्तो लाग्छ।” क्यार्ने?

रामुले काँध थप्थपाउंदै भन्यो, “काले, यो त तेरो मनको खेला हो। अरुले के गरे, के भने भनेर अल्झिनु हुन्न, नत अल्झेर बस्नु पर्छ। तं आफ्नै सुरमा आफ्नै काममा मन लगाएर काम गर्न यार! अनि दुनियाँको पछि लागेर उस्ले यो गरे हुन्छ, तेस्ले त्यो किन गरेन? भनेर संसारको ठेक्का लिएर हिंडेर हुन्छ? यो सब छाडी दे, अनि सबै कुरा सामान्य लाग्छ। अरुले नमस्ते नगरेर दुःखी हुनु भनेको मानसिक तनाब बोक्नु हो, किन बोक्छस् हं!” थुक्क! 

काले केही बेर मौन रह्यो, अनि हाँस्यो, “हैन नि, तेरो कुरा सुन्दा लाग्यो, म त आफ्नै दिमागको हाटबजारमा अनावश्यक कुरा किनबेच गर्दैछु, कि क्या हो?”

त्यो हाईकिंगबाट फर्केर आउँदा कालेले रामुलाई भन्यो, “हो यार! तैंले भनेको कुरो ठिक लाग्यो, अब देखि म अरुले के गर्‍यो, गरेन भनेर होइन, म आफैंले के गर्न सक्छु भनेर सोच्ने र काम गर्ने गर्छु।”

वास्तवमा मनगढन्ते कुराले मन बिगार्छ रैछ। बेकारमा अरुले वास्ता गरेनन् भनेर दिमाग खराब गरेर बसेछ। आफ्नो मूल्य आफैले बुझ्ने हो, सकारात्मक सोच राख्ने र आफ्नो काममा आफैले ध्यान दिने हो, आर्काको कुरा सुनेर वा अन्दाज लगाएर मनमा कुरा खेलाएर बस्ने हैन। अनि मात्रै मानसिक तनावबाट उम्कन सकिन्छ। यहि नै असली उपाय हो। अस्तु।

सासुमा

नमस्कार म्याडम! अस्ति तपाइँको सासुमा भेटेको थिएँ।

म्याडम: अनि मेरो कुरो काट्यो कि काटेन नि!

किन र कुरा कटुवा हो र तपाईंको सासुमा?

म्याडम: त्यसो त होइन, तर जो भेट्यो उसलाई मेरो कुरो काटेर हैरान पार्नु हुन्छ क्या! खास गरि मेरा आफन्त र चिनाजानेकालाई।

तर मलाई भने ठ्याक्कै उल्टो सुनाउनु भो नि!

म्याडम: के भन्नु भो र!

के भन्नु नि, दुई दुई जना छोराछोरी हुर्काउंदै, घर धन्दा गर्ने मेरी बुहारीलाई फुर्काउन हुन्न भनेर मैले गाली गरे जस्तो गर्छु। बुझ्दैनन्! अनि म संग च्याठिन्छे।

म्याडम: अनि हाम्रो सासुमा च्याठ्ठिने कुरो गर्नु भएन त!

किन नभन्नु नि! म पनि कराउने बेलामा आँखा देख्दिन, मुख सम्हाल्न पनि सक्दिन, जे मनमा आयो, फ्याट्ट बोल्दिहाल्छु, अनि मनमा घोच्यो भन्छे मेरी बुहारी! अस्तु।

रिस

आज घरमा दाजु-भाउजूको बिहानैदेखि नोकझोंक चलेको रहेछ। मान्छे न हो, मलाई दाजु- भाउजूको झगडा तगडा हुन्छ भनेर बिरालाको चालामा भान्साको ढोकाबाट यस्सो चिहाएर हेर्दै थिएं, भाउजूको आँखा त आम्मामा आगो जस्तै, बोलाइ त क्या खत्रा, अहिले नै खाउंला जस्तो, झ्याप्पै झपार्दी हाल्ने! दाजु पनि चुप लाग्ने मान्छे कहाँ हुनु त, उनले पनि दुईचार शब्द तेस्र्याएछन्। त्यसपछि गाउँमा हुने मेलाको झैँ घमासान वाकयुद्ध सुरु भो।

म त "बिरालो झैँ बिस्तारै भित्र पसुँ कि" भन्ने सोच्दै थिएँ, एक्कासी भाउजूले दाजुको खाना खाने प्लेटै समातेर "स्वाईंट्ट" गर्दै फ्याँकिदिनु भयो। त्यो प्लेट त झण्डै मेरो टाउको निर आयो। धन्नै मैले ढोका समाएर शरीर टाउको बटारेर छलें। आँखै अगाडिबाट त्यो प्लेट उडन तस्तरी उडेको झैं देख्दा त थरर भएँ।

प्लेट उडेर सीधै छिमेकीको पर्खालमा "ढयाम्म" गर्दै ठोक्कियो। प्लेटको आवाजै सुन्दा पनि लाग्थ्यो, मानौँ मान्छे नै पछारिएको हो कि जस्तो। छिमेकी आमा त आँगनबाटै चिहाउँदै, "आम्मामा! के भयो नि यो?" भनेर कराउनुभयो। मैले नदेखे जस्तो गरि ताप कसें।

दाजु र भाउजू भने अझै रोकिएनन्। भाउजूको हातमा त अरु भाँडा नपरोस् भनेर दाजु चुप लागेझैँ देखिए। म भने मनमनै सोचें, मेरो पनि बुढीसंग यस्तो भयो भने पहिले नै ताप कस्छु, यी बुढाबुढीको जस्तो रिसको झोंकमा आफ्नै प्लेट चैं छिमेकीको घर सम्म पुग्ने  गरि फ्यांक्दिन। रिसको झोंकमा आफ्नै अगाडि भाँडा उड्छ, मन त के न उड्ला?

त्यसै बेला बुबाले भनेको कुरा सम्झिएँ, "घरको आगो छिमेकीलाई देखिन्न तर धुवाँ चाहिँ सबैतिर पुग्छ।" यो घटना देखेपछि त त्यो भनाइ झन् पक्का लाग्यो। अस्तु।

गोरे दाई

उस्लाई गाउँमा सबैले गोरे दाई भन्छन्। सरकारले रिटायर गरेको, तर जीवनले रिटायर गर्न नसकेको मान्छे। गाउँलेको मनमा गोरे दाईको ठाउँ सधैंको लागि महान छ। उसको त्यो सहयोगी स्वभावले सबैलाई मन पर्छ, एक जनालाई बाहेक, त्यो उसको आफ्नै श्रीमतीलाई।

गोरे दाईको श्रीमतीको नाम राधा हो। राधाले गोरे दाईको एकोहोरो काम देखेर कहिले काहिँ गोरु जस्तो जोतिने मान्छे पनि भन्छिन्। मतलब त "गोरु" नै हो। "भान्साको काममा कहिले नसघाउने र गर्न पनि मन नलाग्ने। संधै त्यही बगैंचा, त्यही फुलबारी। फुलले पेट भरिँदैन क्यारे!" भन्छिन्, राधा।

गोरे दाई भन्छन्, "फुलले पेट भराउँछ नि, अनि मन पनि त भराउँछ। बगैंचामा हात हालेर माटो छोएर काम गर्दा हाम्रो स्वास्थ्य पनि राम्रो बन्छ।" कहिले काहीं गोरेदाई फुल संग बात मारिरहन्छ, जुनबेला राधाले गाली गरेको हुन्छ। एक्लै फुल संग मनका ब्यथा साटासाट गरेझैं भुत्भुटाई रहन्छ। बर्षाले फुल ढल्यो भने उठ! उठ! है फुल। भनिरहन्छ, फुल पनि केही दिनमा उठछ नै।

तर राधाको स्वास्थ्य भने चुल्हो, चौका र भाँडाकुंडामा हुन्छ। फुल फुलेको बेला गाउँलेहरू आउँछन्, "आहा, कति राम्रो फुल!" भनेर टपक्क टिपेर लैजान्छन्। राधाले भने आफ्नै बगैंचामा फुल पनि पूजा गर्न खोज्दा फुल टिप्न नै पाउंदैन। अनि उनको रिस बगैंचामा चरिरहेका हांस कुखुराहरुमाथि बर्सिन्छ, "यो घरमा काम गर्ने कालु मकै खाने भालु, गाउंलेहरु पनि त्यस्तै, फुल चाहिए आफ्नै घरको बारीमा उमार्नु नि!"

एक दिन गोरे दाईले बगैंचामा गुलाफको बोट लगाए। त्यो फुल फुल्यो, र गाउँकी सानी कीर्तिले टिप्दै गर्दा काँडाले खोपिएर रुंदै घर तिर फर्कींदै थियो। गोरे दाईले उसलाई फुल दिए, मन बहलाए। त्यो देखेकी राधाले भनिन्, "तिम्रो फुलले अर्काको आँसु मात्रै पुछ्छ, तर घरभित्र मेरो मन रुंदा केही गरेका छौ?"

गोरे दाईले मुस्कुराउँदै भने, "तिमीले नै भन्यौ, फुलले पेट भर्दैन, तर मन भराउँछ। आज कीर्ति रोएकी थिइन्, मेरो फुलले उसलाई हँसाउन सक्यो। तिमी पनि कहिले काहीं रोऊ, मेरो बगैंचाको फुलले तिमीलाई पनि हँसाउनेछ।"

राधाको मुखमा हल्का हांसो आयो। अर्को दिन, उनले गोरे दाईलाई भान्सामा चिया बनाउँदै गर्दा भनिन्, "आज बिहान तिम्रो बगैंचामा फुलेको फुलको चिया बनाउँछु। तर आजैबाट भान्सामा पनि सहयोग गर्नु पर्छ।"

गोरे दाईले चिया हेरे, मीठो मानी पिए अनि "हुन्छ, आजैबाट फुल र भात दुवैको जुक्ती गर्छु।"

बगैंचाको रंगीन फुल र चुल्होको तातो आगो बीचको यो कथा सधैं चलिरहनेछ। गाउँलेहरू भन्छन्, "गोरे दाई र उनकी श्रीमतीको झैं, फुल र चुल्हो पनि एकअर्काको परिपूरक हुन्।" अस्तु।

देवी आमा

ए हजुर, सुन्नुस् त एउटा कथा।

उहिले एकादेशमा एउटी आमा थिइन्, गाउँलेले उनलाई “देवी” भन्थे। आफू भोकै बसेर भएपनि छोरो–छोरीलाई खुवाउने, जंगलबाट घाँस दाउराको भारी बोक्दा पनि हाँस्ने।

गाउँका सबैले गर्व गर्थे–“देवीले घर अडाइन्।”

अब समय फेरिएको छ। देबीको छोरोको बिहे गरेपछि देवीको चालामाला नै पल्टियो।

पहिले गर्वका साथ भन्थिन् “हाम्राँ कसैले पनि दाइजो ल्याउन परेन, पर्दैन्थो, बरु सकेको दिदिबहिनीलाई पुर्‍याइयो।”

तर छोरोको बिहेपछि भने देबीको मुखै फरक–“दाइजो ल्याएको भएपो फुर्ती लगाउने, सबै मैले नै जुराएको सम्पत्तिमा बुहारीले रजाइँ गर्न खोज्छे, म पनि कम छु र! छुन पनि दिन्न।”

मानौँ दाइजो बिना बुहारी त मान्छे नै होइन, भूत प्रेत, राक्षस पो हो जस्तो।

बुहारीले केही गरी जवाफ फर्काई भने तुरुन्तै “ए अलक्षिणी, तंइले के ल्या छस् र फुर्ति गर्छेस्! मेरो सम्पत्तिमा मोज गरौंला भनेकी होली, फुटेको कौडी पनि दिन्न। तेरो बाउले दिएको छ?”

त्यस्तो कडक शब्द बोल्दा देबी आमाको मनमा शान्ति हुंदो हो, मुखै उज्यालो, मानौं एउटा लडाइँ जितेको जस्तो घमण्ड। 

बुहारीलाई हेपेर बोल्न पाएपछि आमाले भन्थिन्, “मलाई हेप्न त कसैले पनि सक्दैनन्, बुझिस! जेठानी, देबरानीहरुलाई त थर्काएर आएको, अहिले तं झुसे बुहारीलाई त एक वचन मै ठिक गर्दिहाल्छु।”

एकदिन छोरोले हिम्मत गरेर भन्यो, “आमा, तपाईंले यो घरमा आउंदा दाइजो ल्याउनु भाको थियो?"

"उ बेला हाम्रा बाले दाइजो लेरा भनेको थियो?"

तपाईंले नै हैन, हाम्रां कसैले पनि दाइजो ल्याउन परेन भनेर गाउँ भरी फलाक्दै हिंड्ने? 

"पहिले चाहिँदैन भन्ने, अहिले बुहारी आउँदा चाहिँ किन चाहिने?"

गाउँकि "देवी आमा" भन्थे त! खोइ अहिले के भाकी?

अहिले तलतिर गाउँमा जानै नहुने भैसक्यो, सबै गाउँलेले ‘तिम्री आमा त पहिले देबी जस्ती अहिले कस्ती अलक्षिणी आमा’ भनेर जिस्काउन थालिसक्यो।”

त्यो कुरा सुनेर देबी आमाको मुख पहेंलो भयो, अलि सम्हालेर देबी आमाले भनिन् , "हो त हाम्ले त दाइजो ल्याएका थेनम्। सबै मिलिजुली नै घर सम्हालेका हुम्। म मा यस्तो घमण्ड कसरी आयो? सांच्चै, म कस्ती थिएँ, अहिले यस्ती भाको छु। मलाई महसुस भयो छोरा, अनि बुहारी, तिमीहरुलाई मैले धेरै नै दु:ख दिएं। अब देखि यस्तो हुन्न। हरि शरणम्।” अस्तु।

जिम्मेवारीको पीडा

गाउँको पुरानो घर। आँगनमा गोठ, भान्साबाट धुवाँ, चिया पाकिरहेको बास्ना आइरहेछ। बिहानै उठेर बाबुकाजी खेततिर लाग्छन्, खेतमा उम्रेका फर्सी, कुरिलो, कांक्रो, लौकाको हेरचाह गर्छ। काम गर्दा निधारभरि पसिनै पसिनाले भए पनि तरकारीले टोकरी भर्छन्। सबै तरकारी बोकेर कालिमाटी बजारमा लैजान्छ। कालिमाटी सम्म जांदा बसमा खर्च लाग्छ भनेर केही पैसा बचाउन भए पनि हिंडेर जान्छ। आउंदा जांदा चर्को घाम, बाटोको राप अनि दिनै भरी ग्राहक संग मोलमोलाइ गरेर जम्मा गरेको पैसा एक पटक मासु किन्दा स्वाहा नै हुन्छ। त्यसैले पैसा बोकेर नै घर जान्छ।

तर बेलुकी घर फर्कना साथ उनलाई परिवारका सदस्यहरुले मीठो  स्वागत गर्दैनन्, बरु थप सुनाउन लाग्छ। संधै त्यै बारीको तरकारी! कैले काहिँ त मासु लिएर आए पनि त हुन्छ है! 

बाबुकाजीको आमा भन्नुहुन्छ “मेरा कुरा त सुन्ने नै होइन क्यारे! खाली स्वास्नीको कुरो मात्रै सुन्छ्स्। दिनभरी काम गरेपछी बाटो मै केही खाएर आए हुन्छ नि!”

श्रीमती झर्किन्छिन् “तिमीले त तिम्रो आमाको कुरा मात्रै सुन्ने त हो नि। मेरो कुरो त कानमा पर्दै पर्दैन।”

यतिले नपुगेर छोराछोरी आ–आफ्नै गुनासो लिएर खडा हुन्छन्, “बाले हामीलाई कहिल्यै समय दिएनन्, पढाइको लागि राम्रो स्कुल कहिले हालेनन्। हाम्रो भविष्य नै बिगारिदिए। बाउ आमाको कर्तब्य होइन र? याँ हेर्दा बाउ बिहान देखिन ब्यस्त, तर कमाई भने कता लान्छ कुन्नी?”

अब त नातिहरू पनि जिद्दी गर्दै खेतमा खेल्न जाने अनि झटपट खाजा माग्छन्। दिएन भने यो बुढा त कस्तो लोभी रैछ भन्छन् ।

यतिकैमा श्रीमतीले फेरि तिखो वाणी छोड्छिन् “हेर बुढा! अरूका श्रीमानले कत्रो घर ठड्याए, गाडीमा सरर घुमे, बिदेशका फोटो देखाउंदै फेसबुकाँ हाल्छ्न्। हाम्रो बुढा त दिनभर काम गर्न हिंडेका भन्छन् , दुई छाक पनि मीठो खिलाउन सक्दैन।”

आमाले थप्छिन्– “हेर छोरा तंइले सबै खानेपिउनेमा नै पैसा सकिस्, अहिले सम्म सम्पत्ति केही जोड्न सकेनस्। संधै तेरो बाउको घरमा बसेर तेरो जिन्दगी जाने भो। छोरो भनेको जिन्दगीमा एउटा घर बनाउन सके मात्रै हुन्छ। तेरो घर पुजा गर्ने मेरो सपनाथ्यो, सपना मै रहने भो।”

बाबुकाजी, परिवारका मुली भनम भने आफुले कमाए जस्तो खर्च गर्न सकेको छैन नभनम भने सबै खर्च पर्च आफ्नै कमाईले घरपरिवार चलेको छ। न बोल्न मिल्छ, न रुन सकिन्छ। टन्टलापुर घाममा हिंडेर आएर आफ्नै पसिनाले भिजेको लुगा बारीको रुखमा झुण्ड्याउंछ। उनले मनमनै भन्छ, “एक्लो ज्यानले बिहानदेखि बेलुकीसम्म जोतेर, पसिना बगाएर कमाएर ल्याएको पैसाले मेरो परिवारका सबैले बसि बसि खाँदा त मजा आउँछ होला नि। तर जति खाएपछि कसैले पनि ‘धन्यवाद’ सम्म पनि भन्दैनन्! हुन त आशा पनि छैन। धन्यवाद भन्ने त परै जावस, बरु ‘निकम्मा’ 'हुत्तिहारा' भन्ने शब्द सुन्नु पर्दा भने मेरो मन् चसक्क हुन्छ।” 

सारा आरोप, अपेक्षा र गुनासोको बीचमा बाबुकाजी आफैँ घरको भित्ताझैं निःशब्द हुन्छन्। गाउँको त्यो पुरानो घर त अझै ठडिएको छ, तर बाबुकाजीको मन भने भत्किँदै गएको छ।

यसरी परिवारले बाँच्ने बलियो खम्बालाई नै कमजोर बनाउँछ। जुन काँधले सबैलाई थामिरहेको छ, त्यो काँधलाई नै सबैले थिचिरहेका छन्। जिम्मेवारीको भार। अस्तु।

गालीको पींढी

लघुकथा: “गालीको पींढी”

रामे (रामबहादुर) सानैदेखि गाली खाएर हुर्किएको मान्छे। गाउँका छरछिमेक र बुढाबुढीले उनलाई “ए गधा!”, “ए मूर्ख!”, “ए लम्फु"  "ओए ग्वांग्रे" भन्ने शब्द बिहान देखि बेलुकी सम्म नै सुनेर हुर्केका थिए। त्यसैले रामेले आफ्नो बालबालिकालाई पनि यस्तै परिबेशका बोली नै प्रयोग गरेर बच्चाहरु हुर्काउन पर्छ भन्ने मनोभावना लिएका थिए।

अब रामेको बिहे भैसकेको थियो। मानिसहरुले अलि फरक नजरले हेर्न थाल्यो। सायद रामे सुध्रेर जान्छ भन्ने आशा गरेका थिए। अलि फरक पनि हुनै पर्‍यो। पारिवारिक जञ्जाल र सामाजिक परिबेश संगै घुलमिल हुनै पर्‍यो। समय अनुसार रामेको बच्चाहरु भयो। हुंर्कंदै गयो। कहिलेकाहीं आफ्नो बालपनमा भए गरेका कठिन समयको असर आफ्नो बालबच्चामा नपरोस भन्ने भावना पनि गर्थ्यो।

बच्चाहरू हुर्कंदै जांदा चुलबुल गर्दा घरका भांडाकुंदा टुट्ने फुट्ने हुंदा भने आफु बालक हुंदा खाएको गालीको सट्टा भर्ना लिने जस्तो व्यबहार गर्थ्यो। आफ्नै बालबच्चाहरुलाई ठूलो मान्छेलाई जस्तै गाली गरेर झपार्दी हाल्ने गर्थ्यो। बिचरा बच्चाहरु न त कुरा बुझ्ने उमेरमा थियो, न सम्झिन सक्ने। 

तर रामे बुबा भने बिहानैदेखि गाली बैंक जस्तै लाग्थ्यो "ए अल्छी! ओए ग्वांग्रे!”। बिचरा बच्चाहरुले जे गर्न खोज्दा पनि डराएर गरुंकि  नगरुं कन्फ्युज हुन्थ्यो। आर्काको बच्चाले यसो गर्छ, त्यस्सो गर्छ, तंइले यति जाबो काम पनि गर्न सक्दैनस् ? भनेर हरेक पटक रोक्ने टोक्ने गर्दथ्यो। यसो गर्दा बच्चाले पनि केही काम आफैले नगर्ने र गर्न पनि डराएर मात्रै गर्थ्यो।

आमा सीता त झन् वाक्क। आफ्नो सन्तानलाई हेरेर भन्थिन्, "यो हाम्रो बच्चा हो कि, त्यसका बाबुको गालीको लागि प्रयोगशाला?"

एक दिन टोलमा आएका बाल मनोवैज्ञानिक डाक्टर साबले यो दृश्य देखे। उहाँले रामबहादुरलाई सोधे, “दाइ, किन आफ्नै बालबच्चाहरुलाई यति धेरै गाली गर्नु हुन्छ?”

रामबहादुर हाँस्दै भने, “ किन र! मैले के गल्ती गरें र? मेरै बच्चाहरु हुन! म पनि त जिन्दगीभर गाली खाएरै हुर्केको मान्छे, त्यसैले बानी परेको हो। यति गाली गरेन भने त बच्चाहरुले भोलि मलाई टेर्दै टेर्दैन नि!”

डाक्टर साब मुस्कुराउँदै उत्तर दिए, “त्यसैले त तपाईं अझै पनि रिसाहा  हुनु हुन्छ। गालीले बच्चाको आत्मा नै सुक्छ, डर मात्र बढ्छ। आत्मबल हराउंछ। आफुले आफुलाई बिश्वास गर्न सक्दैन। सायद! तपाईंको आफ्नो बालापनमा तपाइले धेरै गाली खाएको होला, अनि तपाईँमा यो चिडचिडापन अझै आएको हो। नत्र तपाईं यस्तो मान्छे हुन नपर्ने हो। घर ब्यबसाय राम्रै छ। तर तपाईंको बोली भने गोली जस्तो छ। 

आफ्नो सन्तान प्रति तपाईंले दुश्मनको जस्तो व्यवहार गर्दै हुनुहुन्छ। अनि आफ्नो सन्तानबाट तपाईंले सकारात्मक व्यवहार खोजेर आउँछ? प्रेमको बोलीले पो आत्मबल जगाउने गर्छ।  "मेरो छोरा" "मेरो ज्ञानी बाबु", भन्ने शब्द सुन्दा बालक मुस्कुराएर भनेको मान्ने हुन्छ र व्यबहार पनि फरक पर्छ। कमसेकम प्रयास त गर्नुस्!”

रामबहादुर अचम्ममा परे, “गाली बिना पनि बच्चा हुर्कन्छ त?”

डाक्टर साहबले हाँस्दै भने, “गालीले त जिन्दगी नै ध्वस्त बनाउंछ, मायाले मात्र ब्यबहारिक हुन्छ। बच्चालाई हरेक दिन साना–साना कुरामा निरुत्साहित गर्नुको साटो प्रोत्साहनका शब्द दिनुस्। ‘तिमी सक्छौ’, ‘तिमी राम्रो गरिराछौ’। यस्तै यस्तै! मीठो बोली वचनले नै सन्तानको मनोबल अकाशिन्छ।”

त्यस दिनदेखि रामबहादुरले गालीको पसल बन्द गरे। अब छोरालाई देख्नेबित्तिकै भन्थे, “ए मेरो बाबा, आउ त, कति ज्ञानी छोरा।”

सीता हाँस्दै भनिन्, “अब भने सांच्चै राम बहादुर हाम्रो घरमा आएको छ। धन्यवाद डाक्टर साहब! अब हाम्रो घर गालीको कारखाना होइन, मायाको बगैँचा बनेको छ।” अस्तु।

Sleep Tourism

The Rise of Sleep Tourism and Nepal's Potential

In our fast-paced, always-on world, a good night's sleep often feels like a luxury rather than a necessity. The constant demands of modern life have led to a global sleep crisis, sparking an innovative travel trend: sleep tourism. This nascent industry isn't about sightseeing; it's about dedicated rest, rejuvenation, and learning how to reclaim the most fundamental human need.

A Global Trend Towards Restful Escapes

Sleep tourism is gaining significant traction worldwide. High-end hotels and wellness resorts are transforming into sanctuaries for slumber, offering meticulously designed experiences aimed at optimizing sleep. From "sleep suites" with soundproofing, black-out curtains, and specialized mattresses to advanced sleep tracking technology and personalized bedtime rituals, the offerings are diverse. Destinations are incorporating sleep-inducing spa treatments, guided meditation, aromatherapy, and bespoke dietary plans. Even airlines are exploring initiatives to enhance in-flight sleep quality. This trend reflects a growing recognition among consumers and the hospitality industry that true luxury often lies in undisturbed rest.

Basic Requirements for a Sleep Tourism Destination

For a location to truly excel in sleep tourism, several core elements are essential:

1. Tranquil Environment: Away from urban noise and light pollution, offering natural serenity.

2. Comfort-Centric Accommodation: High-quality bedding, effective soundproofing, and complete darkness.

3. Wellness Infrastructure: Spa facilities, meditation spaces, and areas for gentle physical activity like yoga.

4. Expert Guidance: Access to sleep specialists, therapists, and nutritionists.

5. Mindful Cuisine: Menus featuring ingredients known to promote relaxation and sleep.

6. Digital Detox Options: Encouraging guests to disconnect from screens.

Pros and Cons of Embracing Sleep Tourism

Pros:

• Enhanced Well-being: Guests return feeling refreshed, with improved sleep habits.

• Unique Market Niche: Attracts a specific segment of travellers seeking health-focused experiences.

• Higher Revenue Potential: Premium services and extended stays often command higher prices.

• Sustainability Focus: Often aligns with eco-tourism by promoting serene natural environments.

• Education: Teaches guests valuable lifelong sleep hygiene practices.

Cons:

• High Setup Costs: Requires significant investment in specialized amenities and expert staff.

• Niche Market: While growing, it’s still a smaller segment compared to traditional tourism.

• High Expectations: Guests expect perfect conditions and measurable improvements in their sleep.

• Marketing Challenge: Communicating the value of "doing nothing" can be tricky.

Nepal's Untapped Potential: A Himalayan Slumber

Nepal, renowned for its majestic Himalayas and spiritual heritage, holds immense, largely untapped potential for sleep tourism. Imagine waking up to the gentle chirping of birds, far from the city's clamor, with crisp mountain air filling your lungs.

SWOT Analysis for Sleep Tourism in Nepal:

• Strengths:

  • Natural Serenity: Unparalleled tranquil mountain landscapes, pristine air, and a slower pace of life.

  • Wellness Heritage: Deep-rooted traditions in yoga, meditation, and Ayurveda.

  • Spiritual Ambience: Ideal for introspection and mental calm, conducive to sleep.

  • Unique Cultural Immersion: Offers a distinctive experience beyond just sleep.

• Weaknesses:

  • Infrastructure Gaps: Limited high-end, purpose-built sleep wellness resorts outside major cities.

  • Connectivity: Access to truly remote, tranquil areas can be challenging.

  • Awareness & Marketing: Lack of global recognition for Nepal as a sleep tourism destination.

  • Trained Personnel: Shortage of specialized sleep therapists and wellness coaches.

• Opportunities:

  • Differentiate Tourism: Diversify beyond adventure tourism, appealing to a new demographic.

  • Luxury Market: Tap into the high-yield wellness tourism market.

  • Community Involvement: Create jobs and promote sustainable local economies in rural areas.

  • Partnerships: Collaborate with international wellness brands and sleep experts.

• Threats:

  • Competition: Other countries are already establishing themselves in the wellness tourism space.

  • Environmental Degradation: Risk of over-development if not managed sustainably.

  • Maintaining Authenticity: Balancing Modern Amenities with Traditional Charm.

  • Economic Instability: Potential impact on investment and growth.

Nepal's inherent peacefulness, combined with its rich spiritual and natural offerings, makes it an ideal canvas for developing world-class sleep tourism experiences. With strategic investment in infrastructure, specialized training, and targeted marketing, Nepal could emerge as a leading destination for those seeking the ultimate escape – into a profoundly restorative sleep. #SleepTourism #Tourism #Nepal #MostSearchedPersoninNepal

Vinaya Shakya,
Travel Consultant