सतिपठान ध्यान बौद्ध धर्मको आधारभूत ध्यान प्रविधि हो जसमा चित्तलाई शुद्ध गर्न, वास्तविकता बुझ्न र मुक्ति प्राप्त गर्न अभ्यास गरिन्छ। यसको मुख्य उद्देश्य मनलाई वर्तमान क्षणमा एकाग्र गराउनु हो, जसबाट दुःखको कारणहरू पहिचान गरिन्छ र अन्ततः उनीहरूबाट मुक्ती प्राप्त हुन्छ।
किन गर्ने?
१. मनको शान्ति: सतिपठान ध्यानले मनलाई एकाग्र र शान्त बनाउन मद्दत गर्छ।
२. दुःखको अन्त्य: यस ध्यानको अभ्यासले हाम्रो जीवनमा दुःखको वास्तविक कारण पत्ता लगाउन र उनीहरूलाई हल गर्न मद्दत गर्दछ।
३. सम्पूर्ण चेतनशीलता: यसले आफ्नो शरीर, भावना, मन, र वास्तविकता प्रति गहिरो समझ र चेतनशीलता विकसित गर्न सहयोग गर्छ।
४. आध्यात्मिक मुक्ति: अन्ततः सतिपठान ध्यानको अभ्यासले निर्वाण (मुक्ति) को प्राप्तिमा सहयोग पुर्याउँछ।
कसरी गर्ने?
सतिपठान ध्यान चार प्रमुख आधारमा ध्यान केन्द्रित गरिन्छ:
१. कायानुपश्यना (शरीरमा ध्यान): श्वासप्रश्वासको निरीक्षण गर्ने, शरीरका हरेक भागको अनुभूति गर्ने, चालचलनको सजगता राख्ने।
श्वासप्रश्वासलाई प्राकृतिक रूपमा लिइन्छ। आफ्नो श्वासलाई बाहिर र भित्र जाँदा सजगता राखिन्छ। शरीरमा भएका विभिन्न संवेदनाहरूलाई ध्यानपूर्वक निरीक्षण गरिन्छ।
२. वेदनानुपश्यना (भावनामा ध्यान): आफूले अनुभव गरिरहेको सुख, दुःख, वा तटस्थ भावनाहरूलाई सजग रूपमा अवलोकन गर्ने।
यो अभ्यासले मनोवैज्ञानिक प्रतिक्रिया र ती भावनाहरूको उत्पत्तिलाई बुझ्न सहयोग गर्दछ।
३. चित्तानुपश्यना (मनमा ध्यान): आफ्ना विचार, भावना र मानसिक अवस्थाहरूको निरीक्षण गर्ने।
यहाँ मनमा आएका विभिन्न विचारहरू, आवेगहरू र मानसिक अवस्थाहरूलाई कुनै पनि प्रकारको मूल्याङ्कन नगरी निरीक्षण गरिन्छ।
४. धम्मानुपश्यना (धर्ममा ध्यान): मनमा उठ्ने विचार, प्रवृत्ति र विषयहरूको निरीक्षण गर्ने।
यसमा सांसारिक सत्यहरूको गहिरो अध्ययन गरिन्छ, विशेषगरी दुःखको सत्य, यसको कारण र अन्त्य।
कुन बेला गर्ने?
सतिपठान ध्यान दिनको कुनै पनि समयमा गर्न सकिन्छ। तर, बिहानको शान्त वातावरणमा ध्यान गर्ने धेरैले प्रभावकारी ठान्छन्। केही महत्वपूर्ण समय यस प्रकार छन्:
बिहानपख: बिहानको समयमा मन शान्त र एकाग्र हुन्छ।
सुत्नुअघि: यसले दिनभरको तनाव कम गर्न र शान्त निद्रामा मद्दत गर्छ।
तनाव वा चिन्ता हुँदा: जब मनमा तनाव वा चिन्ता हुन्छ, ध्यान गर्नाले मनलाई शान्त र स्थिर राख्न मद्दत गर्दछ।
ध्यान गर्ने तरिका:
१. सही आसनमा बस्ने: ध्यान गर्दा आरामदायक आसनमा बस्ने, शरीर सीधा राख्ने, र लामो समयसम्म आरामसँग बस्न मिल्ने।
२. श्वासप्रश्वासको अवलोकन: आफ्नो श्वासप्रश्वासमा ध्यान दिने। श्वासलाई जबरजस्ती नियन्त्रण नगर्ने, श्वास भित्र र बाहिर जानुलाई सजग भएर अनुभव गर्ने।
३. ध्यानको वस्तु छनोट गर्ने: शरीर, भावना, मन, वा धर्म (विचार वा सत्य) लाई ध्यानको केन्द्र बनाउने।
४. ध्यानको अभ्यास जारी राख्ने: सुरुवातमा केही मिनेट, अनि विस्तारै समय बढाउँदै लैजाने। नियमित अभ्यासले ध्यानको प्रभावकारिता बढाउँछ।
सतिपठान ध्यान निरन्तर अभ्यासको माध्यम हो। यसले जीवनमा गहिरो परिवर्तन ल्याउन सक्छ।
No comments:
Post a Comment